Tình yêu và nổi ám ảnh, sự lệ thuộc

Yêu

Tình yêu làm cho chúng ta cảm thấy hạnh phúc dễ chịu, đôi khi cảm thấy khổ sở, đôi khi có cùng lúc cả hai cảm giác mà thường thì những người đang yêu hiếm khi lý giải được. Hầu hết chúng ta trải qua tất cả các trạng thái đó trong suốt cuộc đời mình.

Nhà tâm lý học Zick Rubin cho rằng một tình yêu lãng mạn và lành mạnh phải bao gồm cả 3 yếu tố: sự gắn bó, sự quan tâm chăm sóc và sự thân mật, gần gũi. Sự gắn bó chỉ có khi con người thật của mình được chấp nhận, nhu cầu được quan tâm, và được tiếp xúc (thân thể) với người khác. Quan tâm chăm sóc phải bao gồm cả việc xem nhu cầu và niềm hạnh phúc của người yêu cũng quan trọng ngang với nhu cầu và niềm hạnh phúc của mình. Thân mật gần gũi là chia sẻ những suy nghĩ, khát khao, và cảm xúc của người yêu.

Theo nhà tâm lý Elaine Hatfield và đồng nghiệp của bà, có 2 loại tình yêu: yêu thương và yêu nồng nàn say đắm. Yêu thương nghĩa là một tình yêu bao gồm sự yêu mến, tôn trọng lẫn nhau, gắn bó và tin tưởng. Yêu thương thường được phát triển khi 2 bên cảm thấy hiểu nhau và chia sẻ sự tôn trọng nhau.

Tình yêu nồng nàn say đắm là khi 2 bên cảm thấy những cảm xúc dữ dội, hấp dẫn nhau về tình dục, yêu mến nhau nhưng luôn bồn chồn khắc khoải. Khi cảm xúc mạnh mẽ về nhau được đáp lại, họ cảm thấy hân hoan và mãn nguyện. Tình yêu không được đáp lại thường tạo ra cảm giác chán nản và tuyệt vọng. Tình yêu say đắm đến khi bạn gặp được người giống như mẫu người yêu lý tưởng mà bạn đã hình dung, và khi bạn cảm thấy rạo rực trong lòng khi có mặt người ấy.

Lý tưởng nhất là tình yêu say đắm sau đó trở thành sự yêu thương. Hầu hết chúng ta đều mong ước có được cả 2 tình yêu này, nhưng điều này hiếm khi xảy ra.

Ám ảnh và lệ thuộc

Nhu cầu được yêu thương là chính đáng, nhưng để thoả mãn nhu cầu này chúng ta lại mất quá nhiều thời gian và mối bận tâm làm ảnh hưởng đến những yếu tố khác của cuộc sống, nghĩa là ta đang nghiện yêu, nghĩa là ta đang có một tình yêu không lành mạnh: luôn bị ám ảnh, lệ thuộc, muốn gắn bó một cách thái quá, và những điều này thực chất lại đang huỷ hoại mối quan hệ.

Điều đáng sợ nhất là khi tình yêu say đắm trở thành nổi ám ảnh hay sự lệ thuộc. Khi bạn phải khổ sở duy trì một mối quan hệ thì cũng giống như bạn đang bị chứng cảm cúm hoặc nhức nửa đầu không bao giờ chấm dứt. Và khi bạn đang bệnh, bạn thường không còn là chính mình nữa. Khi bạn giành hết sự gắn bó của mình cho một người, bạn đang trong cơn “nghiện yêu” hay đang bị ám ảnh, lệ thuộc. Những người dễ bị nghiện những thứ khác cũng dễ nghiện yêu, nhưng thường thì họ không nhận ra mình đang nghiện yêu hay xem điều này không đáng để quan tâm. Những người mù quáng gắn bó tình cảm của mình cho một người thường không có khả năng phân tích tình huống thực tế. Họ đặt tất cả ảo tưởng của mình vào người đó và tin rằng đó là người duy nhất có thể làm cho mình hạnh phúc.

Nỗi ám ảnh là triệu chứng quan trọng của bất cứ sự nghiện ngập nào. Khi nghiện yêu, bạn sẽ cảm thấy bất ổn vì luôn khao khát nhìn thấy biểu hiện yêu thương của người bạn yêu. Nó cũng giống như người không bao giờ thoả mãn được cơn đói của mình và làm méo mó nhận thức với thực tế. Điều này thường dẫn đến sự đau khổ không đáng có hay những hành vi không lành mạnh. Nghiện bao gồm 3 yếu tố: lặp đi lặp lại một kiểu hành vi nào đó, bận tâm thái quá đến điều đó và cảm giác mất kiểm soát. Bất kỳ nghiện cái gì (thuốc, tập thể dục, hay yêu) đều có cả 3 cảm giác kích động, thoả mãn, và sự tưởng tượng. Những cảm giác này tạo ra những thay đổi hóa học trong não bộ và làm ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi.

Ranh giới mong manh giữa tình yêu và sự ám ảnh

Bạn vừa gặp một người yêu trong mộng (hay ít nhất bạn nghĩ là bạn gặp người như thế). Anh ta đẹp trai, duyên dáng, có học, và đối xử với bạn như với một nàng công chúa. Bạn gặp anh ta chưa bao lâu nhưng anh ta đã hoàn toàn cởi mở với bạn. Những người bạn trai khác của bạn chưa bao giờ đối xử với bạn như thế. Người này rất là chu đáo, và dễ thương. Anh ta thường xuyên gửi hoa cho bạn, gọi điện hoặc nhắn tin cho bạn. Anh ta làm cho bạn cảm thấy mình hết sức đặc biệt. Bạn gặp anh ta chưa được bao lâu nhưng anh ta làm cho bạn có cảm giác đối với anh ta bạn là người quan trọng hơn bất cứ thứ gì trong đời của anh ta. Có thể bạn chưa yêu anh ta, nhưng anh ta đã tỏ tình với bạn và bạn không thể hình dung được là có ai xứng đáng hơn anh ta. Điều này có phải là tinh yêu không?

Không hẳn thế. Có một ranh giới khó thấy và nguy hiểm giữa yêu và nổi ám ảnh, và trong trường hợp này chàng trai có thể đang bị ám ảnh về bạn. Tình yêu là một cảm xúc lành mạnh phát triển giữa hai người sau một thời gian tìm hiểu để hoàn toàn biết nhau, cả những ưu điểm và khuyết điểm. Sự ám ảnh hoàn toàn khác. Lúc đầu nó trông rất giống tình yêu. Nó cũng làm tim bạn đập rôn ràng và bạn cũng không nghĩ được điều gì khác ngoài người đó. Nhưng sự ám ảnh là một cảm xúc không lành mạnh và làm bạn ngày càng trở nên ngạt thở.

Khi hai người yêu nhau, họ vẫn duy trì tính cách và những mối quan tâm của bản thân. Họ không cảm thấy bị đe doạ khi ngươi kia chọn giành thời gian cho gia đình hoặc bạn bè mà không có mình. Họ vui mừng và tự hào khi người yêu mình thành đạt dù trong sự thành đạt đó không bao gồm mối quan hệ của 2 người.

Với nổi ám ảnh, người bị ám ảnh hầu như không thể nào thiếu được người kia. Người bị ám ảnh cảm thấy người mình yêu cần phải ở bên cạnh mình mỗi ngày và họ cần biết chính xác khi không ở cạnh mình thì người kia đang ở đâu, với ai. Cảm giác ghen tỵ, bất an bắt đầu len lỏi vào mối quan hệ của 2 người. Người bị ám ảnh nghi ngờ rằng người mình yêu đang lừa dối mình, rằng tất cả những điều người đó nói hay làm đang cho thấy cảm giác của mình là đúng.

Người bị ám ảnh sẽ giành quá mức thời gian của mình tìm cách làm người kia hài lòng để người kia không lừa dối hay rời bỏ mình. Họ có thể gọi thật nhiều cú điện thoại hoặc gửi thật nhiều tin nhắn, email trong ngày. Họ có thể làm nhiều thơ, nhạc cho người kia. Họ sẽ tìm mọi cách để ở cạnh người kia khi có thời gian và luôn lên kế hoạch cho mỗi phút giây bên cạnh người kia. Họ tìm cách để người kia không giành thời gian cho gia đình hay bạn bè, và trở nên giận dữ hoặc ghen tỵ khi người kia chọn giành thời gian cho người khác.

Khi không được như ý muốn, người bị ám ảnh có thể tự huỷ hoại bản thân mình, sẽ có những lời lẽ lăng mạ hoặc có khi bạo hành thân thể người kia để sau đó lại hết sức ăn năn hối hận, hứa hẹn sửa đổi.Tuy nhiên, họ vẫn đổ lỗi cho người kia là nguyên nhân gây ra cơn tức giận hay sự hung hăng của họ. Dần dần, họ làm cho người kia trở nên bất lực và phụ thuộc giống hệt như mẫu người mà họ muốn có bên cạnh mình. Người bị ám ảnh làm như thế để duy trì sự kiểm soát của họ với người kia.

Người bị vướng vào mối quan hệ với kẻ bị ám ảnh dần dần nhận ra điều này, nhưng thường là sau khi mối quan hệ đã trở nên ngột ngạt. Một khi điều này xảy ra, bạn sẽ thấy khó thoát ra mà không cảm thấy  tội lỗi (vì người bị ám cảnh cực kỳ đau khổ). Trong những trường hợp thái quá, kẻ bị ám ảnh có thể bạo hành, hãm hiếp, săn đuổi, hoặc thậm chí giết người kia.

Ai là người dễ bị ám ảnh và lệ thuộc tình cảm?

Các nhà tâm lý cho rằng có một vài yếu tố tạo nên một người dễ bị tình yêu ám ảnh. Những người cảm thấy mình dễ tổn thương, cảm thấy không có một nơi nào cho mình trong thế giới này, hoặc những người đã trải qua những bi kịch, hay sợ hãi và thiếu tự tin thường tìm một người yêu thương mình để giải toả mối âu lo. Những đứa trẻ luôn cảm thấy mình không xứng đáng, những đứa trẻ không thấy được tình thương yêu lành mạnh, những đứa trẻ có cha mẹ nghiện ngập,… cũng dễ trở thành những kẻ yêu ám ảnh khi trưởng thành. Những người bị ám ảnh thường tìm kiếm người có những tính cách mà họ muốn bản thân mình có được. Người bị ám ảnh không thật sự yêu người kia mà yêu cái ảo tưởng của mình - cái hình ảnh mà họ tưởng tượng ra cho người kia.

Nên làm gì?

Khi nhận ra những dấu hiệu rằng bạn là đối tượng của một tình yêu ám ảnh, bạn nên tìm kiếm ngay sự giúp đỡ, nhưng phải hết sức khéo léo vì nếu không bạn đang vô tình “đổ dầu vô lửa” và gây nguy hiểm cho chính mình.

Kẻ bị ám ảnh cũng cần được giúp đỡ. Họ cần được trị liệu về nhận thức - một phương pháp tham vấn được xem là hiệu quả nhất cho những người bị ám ảnh trong tình cảm. Phương pháp này giúp họ nhận ra những suy nghĩ vô lý của mình, xác định lại giá trị bản thân, tăng lòng tự trọng, và nhận ra rằng không phải người đó là người duy nhất hay phương cách duy nhất đáp ứng được nhu cầu tình cảm của mình.